Во время Всероссийского форума татарских религиозных деятелей «Национальная самобытность и религия», который пройдет в Казани с 12 по 14 июня текущего года, состоится презентация книги, изданной в 1802 году первым муфтием России, председателем Оренбургского Магометанского духовного собрания Мухамеджаном Хусаиновым (1756-1824).
Это исторически значимое событие состоится в День России – 12 июня на заседании секции «Школа и религия» форума в Институте филологии и межкультурной коммуникации КФУ.
Книга Мухаммада Устувани «Устувани китабы» или «Сборник важных религиозных вопросов» переиздана в рамках проекта Московского муфтията «Наследие мусульман России» по подготовке и выпуску серий религиозных, научных и исторических книг. Историческую книгу Московскому муфтияту передал из своей личной коллекции известный журналист Рафис Жамдихан. Переизданием книги занимался молодой ученый, аспирант Института энциклопедии и регионоведения Академии Наук Александр Долгов.
Как отметил муфтий Москвы, Центрального региона «Московский муфтият» и Республики Чувашии, член Общественной Палаты РФ Альбир Крганов, решение начать данный проект было принято в связи с тем, что в настоящее время большое значение имеет возрождение наших духовных традиций и популяризация тех имен и авторитетов, которые существовали в дореволюционное время.
По словам муфтия Москвы, особую актуальность этой теме придает тот факт, что 2016 и 2017 годы станут юбилейными для татарского книгопечатания. В частности, в 2017 году исполняется 220 лет со дня подписания Российским императором Павлом Первым Указа о разрешении открыть «Вольную татарскую типографию для печатания на татарском, персидском и арабском языках учебных и прочих к просвещению народному книг». А в 2016 году исполняется 215 лет со дня издания первых книг в Казанской типографии.
Издание 1802 года, кроме «Книги Устувани», содержит дополнительную часть – выдержку из другой книги ханафитского наследия «Фатава Татархания», в которой излагаются основы вероучения (семь атрибутов Всевышнего), качества пророков, особенности покаяния (тауба), права супругов. Далее в книге присутствует перевод на татарский язык всех молитв, которые читаются в намазе. В самом конце расположились тексты об обновлении брака и обновлении веры, завершаясь словами «Фетва муфтия Мухаммеджана».
История показывает, что потомки должны помнить предков и сохранять традиции. Сегодня одна из главных задач Московского муфтията – продолжать славные традиции Духовного собрания мусульман и его муфтиев. Пусть эта книга будет символом признания Первого муфтия России Мухамеджана Хусаинова, богослова Мухаммада Устувани и руководителя первой татарской типографии Габдулгазиза Бурашева, отметил муфтий Москвы Альбир хазрат Крганов.
Презентация книги, подготовленная первым муфтием России, состоится 12 июня в 15:00 в Институте филологии и межкультурной коммуникации КФУ (ул. Татарстан, 2).
Дополнительная информация
Первому руководителю татарской типографии в Казани Габделгазизу Бурашеву на основании Указа продали из Сенатской типографии часть арабских шрифтов, печатные станки; он привез это оборудование в Казань, и в здании Казанской гимназии открыл первую типографию. Он был и хозяином типографии, и издателем. С ним из Петербурга приехали также мастера татарской печати, работавшие в Сенатской типографии. Первые книги в этой типографии были напечатаны уже в 1801 году. В 1802 году здесь издается семь книг: «Әлифба иман шарты белән» («Азбука с условиями веры»), два издания «Устувани китабы» М. Устувани (1607 — 1662) из Дамаска, «Пиргули китабы» М. Пиргули (1538 — 1573), «Субатель гаджизин» («Подкрепление слабых») Аллаяра Суфи (ум. в 1713 г.), «Фавзун наджят» («Достижение истины») — сочинение полуисторического характера, являющееся переводом с персидского языка.
Мухаммад Устувани родился 3 мая 1608 года в Сирии. Образование получил в городе Дамаск, в знаменитой мечети Омеядов. Изучал шафиитский фикх у Шамсуддина Майдани и Неджмеддина Газзи. Затем он направился в Каир, в известнейший центр аль-Азхар. После этого он возвратился в Дамаск, но в результате конфликта с Газзи направился в Стамбул. По пути он попал в плен к французским корсарам, но смог спастись. Таким образом Мухаммад Устувани обосновался в Стамбуле. В Стамбуле он переходит в ханафитский мазхаб и до самой смерти дает фетвы по этому мазхабу. Его назначили на место проповедника в мечеть Айа София. Поскольку во время проповеди он всегда опирался на мраморную колонну, его прозвали Устувани (колонный). Кроме этого он был проповедником султана Мехмеда IV, и поэтому в народе его прозвали «шейх падишаха».
Богослов Мухаммад бин Ахмад бин Мухаммад аш-Шами аль-Устувани и его книга «Устувани китабы» («Послание Устувани») оказали непосредственное влияние на российских богословов и татарскую общественную мысль. Ученик Марджани Абдуррахман Умари упоминает, что «однажды Марджани принес книгу Устувани в класс и сказал: «Вы и во внимание не берете эту книгу, и даже не предполагаете, что в ней есть знания. Для людей, не знающих арабский язык, это очень нужная книга. Вот вы портите свой язык, вводя в обиход слова чужих наций. Испортите свой язык, как тогда ваши дети поймут эту книгу Устувани? Исчезновение языка – это исчезновение нации и религии». Книга, принесенная Марджани, была очень старого издания, размером с половину Хафтияка в наше время. Его обложка пришла в негодность, так что Марджани отдал книгу переплетчику, и очень красиво обновил ее».
Фото: tat-business.ru
Пресс-служба Московского Муфтията
Мөфти Әлбир Крганов Казанда Россиянең беренче мөфтиенең китабын тәкъдим итә
Казанда татар дин әһелләренең “Милли тормыш һәм дин” форумы вакытында Россиянең беренче мөфтие, Оренбург мөселман дини җыелышы рәисе Мөхәмәдҗан Хөсәенов (1756-1824) 1802 елда басмага әзерләгән китапның презентациясе узачак. Татар дөньясы өчен бу зур вакыйга 12 июньдә КФУында үтәчәк.
Мөфти әзерләгән дин галиме Мөхәммәд Устуваниның «Устувани китабы» яки «Мөһим дини мәсьәләләр җыентыгы” китабын Әлбир Крганов җитәкләгән Мәскәү мөфтияте “Зур Казан” типографиясендә нәшер итте. Бу җыентык Мәскәү мөфтиятенең дини, фәнни һәм тарихи китаплар сериясен бастыруны максат итеп куйган “Россия мөселманнары мирасы” проекты кысаларында яңадан халкыбыз хозурына тапшырыла.
1802 елда Казанда басылган китапны Мәскәү мөфтиятенә танылган журналист Рафис Җәмдихан тапшыра. Китапны янәдән бастыру эшләрен яшь галим, Татарстан Фәннәр Академиясенең татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү бүлеге институты аспиранты Александр Долгов алып бара.
Мәскәү мөфтие Әлбир хәзрәт Крганов белдергәнчә, хәзерге вакытта дини мирасыбызны яңарту, кайтару һәм революциягә кадәр динебезгә, халкыбызга хезмәт иткән шәхесләрнең исемнәрен популярлаштыру мөһим эшләрнең берсе булып тора. Шушы максатларны истә тотып, “Россия мөселманнары мирасы” проектын башлап җибәрдек. Дини һәм язма мирасны популярлаштыру мәсьәләсен 2016 һәм 2017 елларда татар китабын бастыру белән бәйле булган ике зур юбилей тагын да актуальләштерә. 2017 елда Россия императоры Павел Беренченең “Татар, фарсы, һәм гарәп телләрендә укыту һәм мәгърифәт таратуга китап бастыру өчен ирекле татар типографиясе”н ачу Фәрманына кул куюына 220 ел тула. Ә 2016 елда Казан типографиясендә беренче татар китаплары басылуга 215 ел, диде Мәскәү шәһәре һәм Үзәк регионның “Мәскәү мөфтияте”, Чуашстан Диния нәзарәте мөфтие, Россиянең Иҗтимагый Палатасы әгъзасе Әлбир Крганов.
Әлеге китап башта ул китап кулъязма рәвешендә тарала, 1802 елда беренче тапкыр Казанда китап итеп нәшер ителә. Устувани китабы 190 биттән тора. Китап ислам гыйлеменә бәйле бөтен мәсьәләрне дә күтәрә. Биредә гакыйдә, фикһ юнәлешендә бик күп сорауларга җавап бирелә.
1802 елда басылган китапта «Устувани китабы»ннан тыш, өстәмә бүлек тә бар. Ул – Хәнәфи мәзһәбе мирасы булган «Фатава Татархания». Аннан соң китапта намазда укыла торган догаларның татарчага тәрҗемәсе бирелә. Ахырда «Мөфти Мөхәмәдҗан фәтвасы» дип тәмамланган иман һәм никах яңарту текстлары бирелә. Иң ахырда китапны бастыручы Туктамыш улы Габделгазиз Бурашевка дога уку сорала.
Китап татар телендә басылды. Шулай ук басмага 1802 елда нәшер ителгән китапның фотокопиясе урнаштырылды.
Беренче Россия мөфтие әзерләгән китап 12 июньдә 15.00 сәгатьтә КФУында дин әһелләре форумының “Мәктәп һәм дин” секциясе вакытында тәкъдим ителә (Татарстан урамы, 2).
Өстәмә информация
1797 елда Павел Бернең Казанга килүе вакытында, татар байлары императорга зур бүләкләр биреп, аңа икенче тапкыр татар типографиясен ачу турындагы үтенечләрен әйтәләр. Бары тик шушы очрашудан соң гына, патша татар типографиясен ачарга рөхсәт бирә. Типографияне оештыру эшенә оставкадагы прапорщик Габделгазиз Бурашев алына һәм Павел Беренче Указы нигезендә аңа Сенаттагы гарәп шрифтларының, станокларның бер өлешен саталар. Ул аларны Казанга алып кайтып, Казан гимназиясе бинасында типография эшен башлап җибәрә. Габделгазиз Бурашев типографиянең хуҗасы һәм нәшире була.
Татар типографиясендә беренче китаплар 1801 елда ук басыла. 1802 елда типографиядә түбәндәге исемдәге җиде китап нәшер ителә: «Әлифба иман шарты белән», М.Устуваниның (1607-1662) «Устувани китабы»ның ике җыентыгы, М.Пиргулиның (1538 — 1573) «Пиргули китабы», Аллаяр Суфиның (1713 елда вафат) «Субатель гаджизин», «Фавзун наджят».
Дин галиме Мөхәммәд бин Әхмәд бин Мөхәммәд аш-Шами әль-Устувани һәм аның “Устувани китабы” Россия дин гыйлеменә, татар иҗтимагый фикеренә сизелерлек тәэсир иткән. Ш.Мәрҗани шәкерте Габдрахман Гомәри язуынча, бервакыт Ш.Мәрҗани укыту сыйныфына Устувани китабын алып керә һәм әйтә: “Сез бу китапны игътибарга да алмыйсыз һәм анда гыйлем барлыгын башыгызга да китермисез. Гарәп телен белмәгән кешегә, бу бик кирәкле китап. Менә сез, сөйләмегезгә чит халыкларның сүзләрен кертәсез. Телне бозсагыз, сезнең балалар Устувани китабын ничек аңлар? Тел бетү милләт һәм дин бетүгә китерә”. Ш.Мәрҗани алып килгән китап шактый күптән басылып, зурлыгы ярты Һәфтияк кадәр бар иде. Китапның тышы бик искергәнлектән, Мәрҗани хәзрәтләре аны яңадан бик матур итеп тышлатты, дип искә ала Габдрахман Гомәри.
М.Устувани 1608 алның 3 маенда Сириядә туа. Дамаск шәһәрендәге данлыклы Омеядлар мәчетендә гыйлем ала. Шәмсетдин Мәйданидан һәм Нәҗметдин Газзидән шәфыйги фикһын өйрәнә. Аннан соң Устувани Каирның әл-Әзһәр үзәгенә укырга китә. Каирдан соң Устувани Дамаскка кайта, ләкин Газзи белән бәрелешкә кереп, Истанбулга китәргә мәҗбүр була. Юлда французларга әсирлеккә эләгә, ләкин качып котыла. Шуннан соң Мөхәммәд Устувани Истанбулда төпләнә һәм ахыргы көннәренә кадәр бары тик Хәнәфи мәзһәбе нигезендә генә фәтвалар бирә. Айа София мәчетенә вәгазьче итеп куела. Моннан тыш, ул солтан Мехмед IV нең вәгазьчесе була, шуңа аны халык арасында падишаһ шәехе дип атыйлар.
Устувани «кадизаделер» хәрәкәте вәкиле була. Бу хәрәкәтне Кадизаде Мехмед оештыра. Устувани хәрәкәттә икенче кеше санала. Алар аскетизм фикерләрен алга сөрә, дингә яңалыклар кертүгә каршы көрәшә, исламның сафлыгын яклый. Кадизаделер үзләренең остазлары итеп Мехмед Биргевине (1538-1573) саный. Ләкин аларның хәрәкәте һәм дәрвишләр арасында каршылык чыга һәм Устувани берничә көрәштәше белән Кипрга сөрелә. Аннан ул Сирияга кайта һәм туган илендә вафат була. Дамаск шәһәренең Фарадис зиратында дәфен кылына.
Тарих шуны күрсәтә: бабаларның эшен дәвам итүчеләр булганда гына киләчәк матур була. Шуңа күрә яңа буын традицияләрне дәвам итәргә һәм мәшһүр бабаларыбызны онытмаска тиеш. Бүген Мәскәү мөфтиянең дә төп максатларының берсе – Россия мөселман җыелышы – Беренче мөфтиятнең һәм аның мөфтиләренең данлы эшләрен дәвам итеп, халкыбызга хезмәт күрсәтү. Шулай ук әлеге җыентык Россия мөселманнарына, беренче чиратта халыкның алдынгы сафында торган мөфтиләргә, имамнарга, татар халкының халыкара дәрәҗәдәге дини мирасы барлыгын раслый. Бу мирас – океан. Әлеге китап шушы океанның бер энҗесе генә. Шушы энҗеләрне саклыйк, күтәрик һәм файдаланыйк! Шиһабетдин Мәрҗани хәзрәтләре әйткәнчә, телне саклыйк, тел бетү – дин бетү ул.
Бу китап шулай ук Россиянең беренче мөфтие Мөхәмәдҗан Хөсәеновка, дин галиме Мөхәммәд Устуванига, татар типографиясенең беренче җитәкчесе Габделгагиз Бурашевка дога булып барып ирешсә иде.